Het blijvend gebit
Het wisselen en doorbreken van het blijvend gebit
Op 5-6 jarige leeftijd begint de eerste wisselfase, deze duurt ongeveer tot de 8ste levensjaar. Vanaf dit moment breken de eerste blijvende kiezen achter de melkkiezen door en gaan de voortanden los staan. De fase begint vaak met het wisselen van de centrale snijtand in de onderkaak en/of het doorkomen van de eerste grote blijvende kies in de onderkaak. In de eerste wisselfase komen ook de volwassen kiezen in de bovenkaak door en zullen de 2e snijtanden aan de onderkant, net zoals alle snijtanden boven, wisselen. De meeste kinderen merken niets van het doorbreken van de nieuwe blijvende kiezen. Deze nieuwe kiezen zijn net als de melktanden tijdens die periode erg kwetsbaar voor het ontstaan van cariës (gaatjes). Het is dus belangrijk dat ouders goed letten op het poetsen om cariës tegen te gaan.
Het gebit van kinderen van 9 en 10 jaar bevindt zich meestal in een rustfase. Tijdens deze fase wisselen er geen tanden en kiezen. Wel gebeurt er in het kaakbot veel, de vorming van de wortels van volwassen tanden en kiezen is in volle gang. De nieuwe wortels duwen de blijvende tanden en kiezen omhoog, waardoor de wortels van de melkkiezen en de melkhoektanden worden afgebroken en los komen te staan.
De tweede wisselfase begint rond de 10-11 jaar en gaat vaak van start met het wisselen van de hoektanden in de onderkaak en/of de eerste kleine kies, zowel onder als boven. De meeste kinderen zijn op 13-14e jarige leeftijd klaar met wisselen. Tijdens de tweede wisselfase zullen normaal gesproken alle melktanden en kiezen worden vervangen door het blijvend gebit. Ook zullen tegen het einde van de fase 2 grote kiezen doorbreken achter de achterste kiezen. Vaak worden deze kiezen verward met de verstandskiezen. Maar het blijvende gebit is pas echt compleet na het doorbreken van de verstandskiezen. Dit gebeurt vaak pas op 18-24 jarige leeftijd. Soms breken de verstandskiezen helemaal niet door, zijn ze niet aangelegd (agenetisch) of is er geen ruimte om goed en/of volledig door te breken.
Blijvende tanden en kiezen hebben bij het doorkomen al hun definitieve vorm en formaat en breken vaak scheef in de kaak door. Ze lijken ook erg groot omdat de groeispurt nog niet begonnen is. Meestal lost de scheefstand zich vanzelf op wanneer de kaak kan gaan groeien.
Soms breken de blijvende tanden net achter de melktanden door en ontstaat er een dubbele rij tanden. Dit kan het schoonhouden van de tanden erg lastig maken. Ook dit probleem lost zich meestal vanzelf op.
Het verschil tussen het melk gebit en het blijvende gebit
Het blijvende gebit is geler van kleur; dit komt omdat het glazuur uit nette evenwijdig liggende kristallen is opgebouwd. Hierdoor kan door de lichtinval het gele tandbeen (dentine) doorschemeren. De kristallen van het glazuur van het melkgebit liggen minder netjes naast elkaar; daardoor is het glazuur minder doorzichtig. Je kunt het vergelijken met geschuurd glas wat ook minder doorzichtig en witter is dan onbeschadigd glas.
Het glazuur van het melkgebit is ook dunner en minder sterk. Daardoor ontstaan er makkelijker gaatjes en slijt het glazuur van het melkgebit sneller. Op 7-8 jarige leeftijd kunnen door het kauwen de knobbels op de melkkiezen al zijn weggesleten.
Ook wijkt het blijvende gebit af in de grootte en vorm van het melkgebit. Melktanden en hoektanden van het melkgebit zijn kleiner dan de blijvende melk- en hoektanden. De nieuwe blijvende ondertanden hebben vaak een kartelrandje, wat verdwijnt in de loop van de jaren door slijtage, veroorzaakt door kauwbewegingen. Op de plaats van de melkkiezen breken kiezen (premolaren) door die kleiner zijn en minder knobbels hebben dan melkkiezen. De blijvende grote kiezen die daarachter doorbreken, hebben diepere groeven (fissuren) die moeilijk schoon te houden zijn. De tandarts legt daarom sealants in de groeven, om te voorkomen dat er gaatjes ontstaan. Een sealant is een wit doorzichtig kunsthars laagje dat in de groef wordt aangebracht. Hierdoor wordt de groef afgesloten en minder diep. Zo kunnen er minder snel gaatjes ontstaan en zijn de groeven makkelijker schoon te houden.